Reankarnasiya haqqında ümumi məlumat

İnsan ruhunun ölməzliyi, bir bədəndən digər bədənə keçərək yaşamını davam etdirməsi haqqında ideyalar ən qədim dövrlərdən bəri mövcuddur. Bu fikirlər ilk əvvəl Şərqdə, daha dəqiq desək, Misir və Hindistanda yaranmışdır. Ruhun bir bədəndən digər bədənə keçməsi müasir elmdə “reankarnasiya” olaraq bilinir. Ruhun köç etməsi ideyasının tarixi Qədim Misir və Hindistana gedib çıxır. Bununla yanaşı, qədim skandinav və kelt mifologiyalarında da ruhun köçü, reankarnasiya ilə bağlı müəyyən ideyalar vardır. Bu mifologiyalarda daha çox müqəddəslərin ruhunun köçməsi ideyası özünü göstərir. Misirdə isə ölən insanın yenidən dünyaya gələcəyinə inandıqları üçün onun yanına müxtəlif əşyalar qoyurdular. Bir çox Misir mifologiyalarında günahkar insanların ölümdən sonra Tanrılar qarşısında öz əməllərinə görə cavab verəcəyi göstərilir. Ruhun bir bədəndən digər bədənə keçməsi ideyası (reankarnasiya) Hinduizm, Caynizm və Buddizmdə “sansara”, İslamda və digər səmavi dinlərdə “tənasüh” adı ilə bəllidir. Qədim Hind dini kitabları olan Vedaların fəlsəfi hissəsi Upanişadlarda ruhun köçməsi ilə bağlı məsələlər şərh edilir. Burada ruhun köçməsi (sansara) və insanın əməllərinə görə cavab verməsi (karma) prosesləri səbəbiyyət zəncirinin halqaları kimi təsvir olunur. Daha sonra bu ideyalar Buddizm və Hinduizmdə inkişaf etdirilib.

Bəzi inanclara görə, reankarnasiyanın əsas məqsədi ruhun kamilləşməsidir, yəni öz varlığını və mahiyyətini dərketməsidir. Çünki insan ruhu bir həyatla kamilləşə bilməz. Hinduizm və buddizm də reankarnasiya və ya sansara prosesi insan ruhunun yerdəyişməsini ifadə edir. Bu qanuna görə, ruhun dünyaya yenidən qayıdışı təkcə insan formasında yox, heyvan, bitki, hətta daş və digər cansız cisimlər formasında da ola bilər. Buna görə bəzi hindu təlimlərində “heç bir canlıya ziyan verməmək” kimi əxlaq qanunları inkişaf etdirilir. Əlavə məlumat üçün demək olar ki, caynizm ( insanın öz nəfsinə qalib gəlməsini əsas götürən təlim) təliminin davamçıları canlıları hətta təsadüfən belə incitməmək üçün ağızlarını parça ilə bağlayır və ət yeməkdən imtina edirlər. Hinduizmin davamçılarına görə insanın ruhu cisimləri dəyişməkdə davam edir, yəni dəyişən ruh deyil, cisimdir. Həmin proses insanın öz varlığını və bu dünyanı dərk etməsinə, yəni “Nirvana”ya çatmasına qədər davam edir.

Karma və Sansara bir-biri ilə əlaqəli proseslərdir. Karma sözünün mənası “hərəkət, fəaliyyət” deməkdir. Karmanın iki növü fərqləndirilir: qara və ağ karma. Buddizm nəzəriyyəçilərinə görə, qara karma və ya xeyirxah olmayan karma insanın etdiyi pis əməllərin nəticəsidir. Yaşadığı həyatı boyu pis əməllərlə məşğul olan insan bununla öz gələcək karmasını, qara karmasını formalaşdırır. Yəni növbəti həyatında o daha eybəcər, kasıb, indi mənsub olduğu kastadan (təbəqədən) daha aşağı kastaya mənsub biri olaraq doğula bilər. Ağ karma isə yalnız yaxşı əməllərin nəticəsi kimi  ortaya çıxır. Yəni yaşadığı dövr ərzində xeyirxah əməllərlə məşğul olan insan növbəti həyatında daha yaraşıqlı, daha varlı, daha yüksək kastaya mənsub biri kimi, hətta müqəddəs olaraq doğula bilər. Karma qanunu yalnız insanın əməli fəaliyyətinə deyil, həm də düşüncələrinə də aiddir. Bu isə o deməkdir ki, insan ağ karmaya malik olmaq üçün həm də yaxşı şeylər, əməllər haqqında fikirləşməlidir. İnsanın pis və ya yaxşı karmaya malik olması, təkcə onun əməllərindən deyil, düşüncələrindən də asılıdır. Buddizmdə karma anlayışı insanın başa düşərək etdiyi əməllərin nəticəsini ifadə edir. İlk buddist fikir toplusu olan “Dhammapada”da belə deyilir: “Biz bu gün, dünənki  fikirlərimizik. Bugünkü fikirlərimiz isə bizim sabahımızı yaradır. Beləliklə, bizim həyatımız bizim fikirlərimizin, ağlımızın  yaradıcılıq məhsuludur.”  Deməli, karma qanunlarına əsasən insanlar öz gələcək həyatlarını özləri formalaşdırırlar.  İnsanın heç bir əməli qarşılıqsız qalmayacaq və onlar gələcək həyatlarının birində mütləq yaxşı əmələ görə mükafatlandırılacaq, pis əmələ görə isə cəzalandırılacaq. Hinduistlərə görə, karma gələcək həyatda kasta (təbəqə) sistemində yüksəlişi və enməni də şərtləndirir.

Bütünlükdə reankarnasiya haqqındakı fikirlərin yaranma səbəbi insanın qəlbindəki sonsuz yaşama meylidir. Həyatın sonluluğunu qəbul etməmə cəhdidir. Sonralar səmavi dinlərə də təsirini göstərən bu fikirlər Yəhudilikdə, Xristianlıqda və İslamda Cənnət, Cəhənnəm, “O biri dünya”-axirət dünyası, yenidən dirilmə, əməllərə görə cavab verilməsi və s. kimi məsələlərdə öz əksini tapıb.