“O, qalmağa gəldi” və ya “Qonaq qız”

Ekzistensializmin tanınan qadın nümayəndələrindən biri Simona de Bovuarın ilk romanı “O, qalmağa gəldi” (“She came to stay” / "L`invitee") əsəri 1943-cü ildə nəşr olunub. Sonrakı əsərlərinin əksəriyyəti kimi avtobioqrafik səciyyə daşıyan bu kitabda müəllif bir məhəbbət üçbucağından bəhs edir. Bu məhəbbət üçbucağına Simona, tələbəsi Olqa Kosakieviç və Sartr daxildir. Oxucular bu romanın onun ilk əsəri olduğunu rahatlıqla anlaya bilər. İstər əsərin dili, istərsə də hadisələrin təsviri Simonanın öz üslubunu tam formalaşdırmamış olduğunu göstərir. Bütün bunlara baxmayaraq, əsər kifayət qədər oxucu qazandı və müəllifin sonrakı uğurlarının təməlini təşkil etdi.

Romandakı hadisələr İkinci Dünya Müharibəsindən əvvəlki dövrdə Parisdə baş verir. Piyer və François Parisin incəsənət cameasında populyar teatr xadimləridir. Onların sevgi münasibətləri azadlıq prinsipləri üzərində qurulub. Bu sevgililər bir-birinə sadiq olmağa deyil, birlikdə olmağa əhəmiyyət verirlər. Bu isə Sartrla Simonanın öz həyatlarında yaşadıqlarının eynisi idi. Obrazlar da öz prototipləri kimi istədikləri vaxt başqaları ilə münasibətə girə bilirdilər. Bu cütlük üçün əsas məsələ birgə həyatları, birlikdə qurduqları xəyallar və reallaşdırdıqları işlər idi.

Uzun müddətdir davam edən Piyer-François sevgi macərasına kənddən gələn gənc bir qız – Xaviyer də daxil olur. Bu cütlük ətraflarınddakı tanışlarını boş və mənasız insan hesab edirdilər. Ancaq Xaviyer onları cəlb edir. Beləliklə, bir qədər sonra bu üçlük arasında xüsusi bir yaxınlaşma başlayır. Əksəriyyətimizin əxlaq anlayışına xeyli yad olan bu münasibət forması həmin dövr üçün də yeni idi. Ancaq bu üçlü münasibət heç də gözlənilən nəticəni vermir. Xaviyerin münasibətə daxil olması François ilə Piyer arasındakı tarazılığı pozur və əlaqələrini çətinləşdirir. Hadisələrin gedişatı romanının əvvəlində öz sakitliyi və laqeydliyi ilə seçilən Françoisi sonda Xaviyeri öldürmə həddinə qədər gətirib çıxarır.

Romanın bu səthi təsvirindən sonra orada ifadə olunan əsas məsələlərə diqqət yetirə bilərik. Əsər müəllifin ekzistensialist baxışlarını müəyyən qədər əks etdirir. Burada obrazlar arasındakı söhbətlərdə ekzistensializm fəlsəfəsinin əsas mövzularından olan mövcudluq, ölüm, həyat, məna, sevgi, qayğı, özgələşmə, pislik və s. kimi mövzulara rast gəlinir. Simona və Sartr da daxil olmaqla, ekzistensialistlərin bir çoxu düşünür ki, insanlar doğulduqları vaxt, əslində heç tanımadıqları bu dünyaya atılırlar. Onlar ünsiyyətdə olduğumuz ilk insanları özümüzün seçə bilmədiyini, ancaq həyatımızın sonrakı dövründəki insanları öz iradəmizlə seçdiyimizi, bunun da xarakterimizi formalaşdıran əsas amillərdən biri olduğunu deyirdilər.

Həyatımız boyunca özümüzü tapmaq üçün digər insanlarla mübarizə aparırıq. Bu zaman hər hansı uğursuzluğa düçar olduqda isə əvəzini pislik etməklə çıxırıq. Romandakı hər bir obraz da hadisələrin gedişatında bu və ya digər formada öz daxilindəki pisliyi üzə çıxardır. Müəllif buna nail olmaq üçün həmin obrazları müəyyən vəziyyətlərdə (“sərhəd situasiyaları”) təsvir edir.

Əsərin ən maraqlı və dərin fikirləri, xüsusilə François və Piyerin söhbətləri zamanı ifadə olunur. Məsələn, kitabın bir hissəsində Françoisin dilindən deyilir: “Sən heç digər insanların varlığını hiss etmisənmi? Bu, həqiqətən dözülməzdir”.

Kitabdan sizi düşünməyə vadar edəcək bir neçə sitatı bölüşmək istəyirəm:

- “Dünyada özümə yer tapmaq üçün xüsusi bir cəhd göstərmək fikrində deyiləm, burada onsuz da bir yerim olduğuna inanıram”.

- “Bu rəqs zalının mərkəzində heç nədən asılı olmadan oturan “Mən” varam. Eyni vaxtda, bu simaların, həyatların hər birini izləyirəm. Ancaq mən üzümü çevirən kimi onların hamısı əriyib yox olacaq”.

- “Sövdələşmələrə nifrət edirəm. İnsan istədiyi kimi yaşaya bilməyəcəksə, ümumiyyətlə yaşamasa yaxşıdır”.

Müəllifin bu əsəri “İkinci cins” və “Mandarinlər” qədər ön plana çıxmasa da, mütiliyə qarşı çıxması və azad qadın obrazları yaratması, ekzistensialist baxışların ifadəsi baxımından ədəbiyyatda və fəlsəfədə xüsusi yerə malikdir.