Atvudun sevmək qadağan edilən qadınları

Distopiya (antiutopiya) termini ilk dəfə Con Stuart Mil tərəfindən istifadə edilib. Mahiyyət etibarilə, distopiya anlayışı utopik cəmiyyətlərin əksinə, pis, avtoritar cəmiyyətləri xarakterizə edir. Bu janrın ən gözəl nümunələri: Corc Oruel “1984”, Oldous Haksli “Cəsur yeni dünya”, Marqaret Atvud “Damazlıq qızın hekayəti”, Cek London “Dəmir daban” və s.-dir.

Bu romanlar sırasında “Damazlıq qızın hekayəti” xüsusi yer tutur. Əsərin başlıca ideyası təhlükəsizlikdə olmaq naminə azadlığımızdan necə və nə dərəcədə əl çəkməyimizdir.

Əsərin qısa məzmunu belədir: ABŞ-ın yeritdiyi siyasət hökumətin hər gün daha çox gözdən düşməsinə səbəb olur. Əsgərlər bunun qarşısını almaq üçün dövlət çevrilişi edərək prezidenti öldürür, daha sonra isə günahı müsəlmanların boynuna atırlar. Yeni hökümətin qarşısına qoyduğu ilk məqsəd isə “nizamı yenidən qurmaq” olur. Onlar bu məqsədlə Yakobun oğulları adlı hərəkat yaradır və ölkədəki bütün qadınların bank hesablarını donduraraq hüquqlarını əllərindən alırlar.

Yeni sistem ölkəni teokratik, irqçi və şovinist əsaslarla idarə etməyə başlayır. Qadınlardan ibarət kasta sisteminin ən yüksək pilləsində uşaq doğa bilməyən evli qadınlar, ən aşağı pilləsində isə fahişəlik edən qadınlar dayanırdı. Aralıq təbəqələr isə Qız övladlar (övladlıq götürülən qızlar), Martalar (ev işləri ilə məşğul olan sonsuz qadınlar), Xalalar (Damazlıq qızları yetişdirən xüsusi rütbəli qadınlar) və həyatdakı yeganə vəzifəsi uşaq doğmaq olan Damazlıq qızlardan təşkil olunurdu. Romanın baş qəhrəmanı Ofred Damazlıq qızları “iki ayaqlı uşaqlıq” adlandırırdı. Damazlıq qızların sevmək, aşiq olmaq kimi hüquqları yox idi; onlar hətta müəyyən ifadələrdən başqa sözlər də işlədə bilməzdi.

1985-ci ildə yazılan romanın motivləri əsasında 1990-cı ildə “Damazlıq qızın hekayəti” (The Handmaid's Tale) adlı 109 dəqiqəlik film çəkilib, 2000-ci ildə eyniadlı opera tamaşaya qoyulub. 2017-ci ildə isə “Hulu” şirkəti tərəfindən eyniadlı serial çəkilməyə başlanıb.

Bundan başqa, 2015-ci ildə Anna və Yelena Balbusso tərəfindən əsərin sujet xəttinə uyğun çəkilmiş illustrasiyalar da böyük maraq doğurur:

"Baş küçəyə dönürük, burada hərəkət daha çox və canlıdır. Yaxınlıqdan maşınlar keçir - əksəriyyəti qara, bəziləri boz və qəhvəyi rənglidir. Əllərində səbət olan qadınlar var, bəziləri qırmızı, bəziləri zolaqlı donlar geyiniblər; qırmızı, göy, yaşıl, ucuz, köhnə - bunlar yoxsul kişilərin arvadlarının əlamətidir. Onları Ekonoqadın adlandırırlar."

"İki sıralı növbədə dayanarkən qapı açılır, içəri iki qadın girir, hər ikisində Damazlıq Qızların ağ qanadları və qırmızı papaqları var. Birinin qarnı burnuna dəyir, geniş donunun altında qarnı fəxrlə şişib. Mağazada tərpəniş, pıçıltı və dərindən köks ötürmələr eşidilir. Yaxşı görə bilmək üçün istər-istəməz başımızı çeviririk, barmaqlarımız ona toxunmaq üçün can atır. Bizim üçün o sehirli bir varlıq, həsəd və arzu obyektidir. O, qüllədəki bayraqdır, bizə azad olmağın mümkün olduğunu göstərir."

"Çılpaqlığım artıq özümə qəribə gəlir. Bədənim sanki köhnəlib. Doğurdan mı, mən nə vaxtsa çimərlik paltarı geyinib sahildə gəzmişəm? Geyinərdim, özü də fikirləşmədən, kişilərin arasında və bütün bədənimi nümayiş etdirərək geyinərdim. Bədənimə baxmamağa çalışıram. Ayıb və ədəbsizlik olduğu üçün yox, onu görmək istəmədiyim üçün. Məni bütünlüklə ifadə edən bir şeyə baxmaq istəmirəm."

"İki əl oynayırıq. Mən Larynx sözünü düzürəm. Valance. Quince. Zygote. Parlaq daşların kənarlarından tutub hərflərə toxunuram. Bu çox şəhvətli bir hissdir. Bu bir azadlıqdır, azadlığın bir anıdır. Limp sözünü düzürəm. Gorge. Nə gözəl. Daşlar nabat kimidir, nanəli, sərinləşdirici. Onları ağzıma atmaq istərdim. Limon dadı verirlər. K hərfi. Kəskin, biraz turş, ancaq ləziz."

"Divar bir neçə yüz ildir ki, burdadır. Səkilər kimi o da qırmızı kərpicdəndir və yəqin ki, bir vaxtlar sadə və gözəl olub. İndi qapıda keşikçilər var, divarın üstündə dəmir sütunlara yeni projektorlar quraşdırılıb, aşağıdan tikanlı tel çəkilib, yuxarıda isə betonun içərisinə şüşə qırıntıları səpilib. Heç kəs bura öz xoşu ilə gəlməz. Bu tədbirlər çıxmağa çalışanlara üçün nəzərdə tutulub; hərçənd elektron siqnalizasiya sisteminin yanından keçib divara yaxınlaşmaq qeyri-mümkündür."

"Yoxlama məntəqəsindən keçmək üçün sıraya düzülürük, qoşa-qoşa; qızlar məktəbinin gəzintiyə çıxıb qayıdarkən çox yubanan şagirdləri kimi. Uzun illər yubanmışıq, buna görə də hər şey böyüyüb - ayaqlarımız, bədənlərimiz, paltarlarımız. Tilsimlənmiş kimi. Bunun nağıl olduğuna inanmaq istəyərdim, amma yoxlanış qurtardıqdan sonra bizi qoşa-qoşa buraxırlar və biz yolumuza davam edirik."

"-Hə, budur, - deyirəm və o çevrilir. Özümü axmaq kimi hiss edirəm; güzgüyə baxmaq istəyirəm.

- Gözəldir, - o deyir: - İndi də üzün.

Onda yanlız köhnə, ərimiş və süni üzüm qoxusu verən dodaq boyası, göz üçün qələm və kirpiklər üçün tuş var. Bir anlığa qorxuram ki, bunlardan necə istifadə edəcəyimi xatırlaya bilməyəcəm."